Onderzoeker van de week: Marjolein van Egmond

Uitzaaiingen van longkanker opruimen met immunotherapie

Immunotherapie is misschien wel de grootste doorbraak in kankeronderzoek van de afgelopen tien jaar. Dat blijkt niet alleen uit het groeiende aantal patiënten waarvoor deze behandeling beschikbaar wordt, maar ook uit de Nobelprijs voor Geneeskunde in 2018. Deze ging naar de grondleggers van immunotherapie bij kanker.

KWF ondersteunt al jarenlang onderzoek naar immunotherapie, waaronder dat van immunoloog Marjolein van Egmond. De Nobelprijs ziet de professor als belangrijke erkenning van haar vakgebied: “Daar is jaren en jaren hard voor gewerkt. Het heeft lang geduurd voordat de eerste successen doorkwamen, maar onderzoek duurt nu eenmaal lang. Dit is erkenning voor het veld waarin wij werken en dat geeft motivatie. Al ga ik sowieso met veel plezier naar mijn werk, want ik los als wetenschapper puzzels op waarmee ik ook nog iets kan betekenen voor patiënten!”

De puzzel in dit KWF-project speelt zich af in patiënten met longkanker. “Als dat op tijd wordt ontdekt, dan is er een genezende operatie mogelijk”, vertelt Van Egmond. “Dan denk je misschien ‘probleem opgelost’, maar het blijkt dat patiënten later tóch nog uitzaaiingen kunnen krijgen. Dat komt waarschijnlijk doordat tijdens de operatie kankercellen losraken en gaan ‘rondzwemmen’. Aan die operatie kun je niet zoveel veranderen, die is nou eenmaal nodig. Sterker, het is de enige manier om überhaupt kans op genezing te hebben. Maar die rondzwemmende cellen, daar willen we in dit project wat aan gaan doen.”

Een noodzakelijke tussenstap

De onderzoeker is van plan om deze restjes op te ruimen met immuuntherapie. “Maar het is nog niet zo makkelijk om financiering te krijgen voor onze aanpak. Een fabrikant heeft het liefst dat je zegt ‘dit is een tumor, dat is het medicijn en als je dat geeft dan wordt de tumor kleiner’. Nu is de situatie echter dat je een tumor hebt, die weghaalt, en dan lang moet wachten en turven of die weer terugkomt. Voor zulke studies zijn veel patiënten én veel tijd nodig. Dat zijn dure studies, dus moet je kunnen aantonen dat je aanpak werkt. Daarom gaan wij in dit project eerst een tussenstap maken.” 

Als wetenschapper los ik puzzels op waarmee ik ook nog iets kan betekenen voor patiënten!

Daarvoor zoomt Van Egmond met haar team dieper in op wat er zoal op de buitenkant van kankercellen zit. “We hebben in eerder onderzoek bij darmkanker ontdekt dat veel van de circulerende darmkankercellen een bepaalde antenne aan de buitenkant hebben, de zogeheten EGFR-receptor. Daar zijn goede specifieke middelen tegen beschikbaar, die een afweerreactie tegen cellen met dat EGFR op gang brengen. De eerste vraag die wij nu moeten oplossen, is of dit óók op de circulerende longkankercellen zit. Als dat bijvoorbeeld bij maar 20% van de patiënten is, dan moet je je afvragen of dit hele plan überhaupt haalbaar is. Maar als het voor veel patiënten het geval is, dan kun je voorafgaand aan de operatie deze middelen aan de patiënt geven om uitzaaiing te voorkomen. Vandaar eerst deze stap 1, voordat we door kunnen naar stap 2: een studie zijn waarin je een grote groep patiënten langere tijd volgt om te bepalen of ze geen uitzaaiingen krijgen.”

In dit project werkt Van Egmond samen met een team van diverse longchirurgen en longartsen, zoals Chris Dickhoff van het VUmc, maar ook van het nabijgelegen Antoni van Leeuwenhoek. “Het is teamwork, dit soort vraagstukken moet je samen oplossen.”

hetkankerboek.nl

Wat haar eigen rol in de wetenschap betreft: aan labwerk komt de professor zelf niet meer toe (‘jammer, maar ik vind dat je iets goed moet doen, of helemaal niet’), maar ze vindt gelukkig wel tijd voor een ander mooi project. Ze schrijft aan een boek waarin voor iedereen begrijpelijk staat uitgelegd wat kanker is. “Het begon eigenlijk met mijn oratie. Die heb ik geprobeerd zó te houden dat alle aanwezigen het konden volgen. Dat vond ik hartstikke leuk om te doen. Als ik naar boeken over kanker kijk, dan zie ik dat er maar weinig boeken in slagen om de vertaalslag van ingewikkelde wetenschap naar het publiek te maken. Dat ga ik nu proberen in een boek dat uit 3 delen bestaat.”

In het eerste deel gaat de auteur/onderzoeker in op cijfers over kanker. “Je leest vaak in de krant dat kanker vaker voorkomt dan vroeger, of dat een risico 4 keer hoger is. Maar wat betekent dat, als je niet weet hoe hoog het risico eerst was? Ik ga in op dat soort vragen in het eerste deel, een korte samenvatting daarvan is vorige maand gepubliceerd door Libelle.”

In het tweede deel schrijft Van Egmond over hoe het nou precies werkt, kanker. “Van heel veel dingen weten we wel hoe het gaat, maar begrijpen we het ook echt? Neem nou DNA. We weten er heel veel van, maar waarom jij en ik voor 99,9% hetzelfde DNA hebben, we voor 98% hetzelfde DNA hebben als een aap en zelfs voor 50% hetzelfde DNA delen met een banaan? Daar zit iets ongrijpbaars in dat bijna niet valt uit te leggen. Dus dat schrijf ik ook eerlijk zo op.” Het laatste deel gaat over de huidige en toekomstige behandelingen van kanker.

Benieuwd naar het boek van deze bevlogen professor? Dat is zeker niet ongrijpbaar: bezoek nu www.hetkankerboek.nl voor een gratis online exemplaar van het eerste deel van haar verhaal.