Bewegende tumoren bestralen

Het KWF-onderzoek van dr. Antje Knopf

​Gepubliceerd op 15 juli 2019

“Het mooie van medische natuurkunde is dat ik niet alleen mijn wetenschappelijke interesse bevredig, maar het ook toepas zodat patiënten er wat aan hebben”, vertelt dr. Antje Knopf trots. Ze werkt als onderzoeker in het protonentherapiecentrum in Groningen, dat begin 2018 haar deuren opende. Met financiering van KWF helpt ze aan verbetering van deze veelbelovende behandeling. “En daar ben ik heel enthousiast over.”

Precisiebehandeling

“We hebben hier in Groningen één van de modernste faciliteiten van de wereld. Een voorbeeld is Cone Beam CT-imaging. Dat betekent dat we heel minutieus in 3D in de gaten kunnen houden hoe een patiënt precies ligt terwijl de tumor wordt bestraald. Dat is een belangrijke factor bij protontherapie. Het is een hele precieze techniek waarmee je de straling heel specifiek bij de tumor kunt krijgen. Maar dan moet de patiënt wel ook precies goed liggen. Met beeldvormende technieken kun je dat controleren. Ons behandelcentrum is een van de eersten die daarbij gebruik maakt van 3D-beelden. Andere centra gebruiken 2D-beelden, maar daardoor is er meer onzekerheid over het bestraalde gebied.”

Onzekerheid is een sleutelwoord in haar onderzoek. Want de mooie belofte van precisiebestraling ten spijt: je moet met de protonenbundel wel precies op de tumor zitten. “Dat is nog wel eens lastig bij tumoren die bewegen”, weet Knopf. “Denk aan tumoren in de borstholte, zoals de long en de slokdarm. Die bewegen tijdens de bestraling. Wat we in dit KWF-project doen, is dat we een controle infrastructuur implementeren waarmee we dit soort onzekerheden van dag tot dag en per patiënt kunnen vaststellen.”

Dit KWF-project helpt ons enorm om in beeld te brengen dat wat we doen veilig is.

Nu klinkt het woord ‘infrastructuur’ wat algemeen, dus Knopf verduidelijkt verder: “Tijdens de behandeling maken we 3D-beelden van elke patiënt. Die beelden evalueren we dagelijks, om er zeker van te zijn dat het vooraf opgestelde behandelplan ook daadwerkelijk zo is uitgevoerd. Als we zien dat onzekerheden de behandelkwaliteit verlagen, dan laten we dat de radiotherapeut weten en passen we het behandelplan voor de volgende behandeldag aan.”

Werken in een lerende organisatie

Het protonencentrum is nu ruim een jaar open. “Bij een nieuw instituut hoort een leercurve. Voor elke tumorsoort die we hier behandelen, bestralen we in eerste instantie terughoudend. Zo kunnen we robuuste behandelplannen ontwikkelen en verzekeren dat alle procedures goed lopen. Gaandeweg kunnen we de behandeling verder optimaliseren. Bijvoorbeeld door de dosisverdeling aan te passen. Maar dat doen we alleen als we zeker weten dat het veilig is. Dit KWF-project helpt ons enorm om in beeld te brengen dat wat we doen veilig is. En het mooie van dit instituut is: een nieuw centrum betekent dat de mensen die er werken enthousiast zijn om nieuwe wetenschappelijke inzichten toe te passen.”

Dat geldt zeker ook voor de studenten waarmee dr. Knopf samenwerkt: “Ik heb altijd interesse gehad in een academische carriere. Mijn droom was om mijn eigen onderzoeksgroep op te zetten en samen met studenten aan mooie ideeën te werken. Die droom is uitgekomen. En wat me in mijn dagelijks werk enorm motiveert, zijn de toekomstdromen die mijn studenten op hun beurt hebben!”